Puławy - rys historyczny

Puławy powstały na początku XVII wieku jako niewielka osada handlowo- rybacka położona u przeprawy przez Wisłę. W latach 1671-76 Stanisław Herakliusz Lubomirski – marszałek wielki koronny – zaczął wznosić na stromym skraju wiślanej skarpy obronny pałac, zaprojektowany przez znanego architekta Tylmana z Gameren. W 1702 roku Puławy stały się własnością rodziny Sieniawskich. W czasie wojny północnej w 1706 roku wojska szwedzkie dowodzone przez króla Karola XII przeprawiły się przez Wisłę i spaliły osadę. Odbudowę i przebudowę osady pałacowej podjęła Elżbieta Sieniawska i jej córka Zofia, żona Augusta Czartoryskiego. W ten sposób Puławy przeszły w ręce rodu Czartoryskich. To za sprawą tego rodu Puławy stały się znanym ośrodkiem życia politycznego i kulturalnego kraju, zyskując miano „Polskich Aten”. Na dworze księcia Adama Czartoryskiego (syna Augusta) i jego żony Izabeli z Flemmingów przebywali wybitni twórcy i artyści, tacy jak: Grzegorz Piramowicz, Franciszek Dionizy Kniaźnin, Julian Ursyn Niemcewicz, Jan Paweł Woronicz, Franciszek Zabłocki i wielu innych. Za sprzyjanie powstaniu Tadeusza Kościuszki caryca Katarzyna II ukarała Czartoryskich spustoszeniem Puław przez wojska carskie. Po powstaniu księżna Izabela podjęła decyzję o odbudowie i znacznej rozbudowie parku. Powstał wtedy Dom Gotycki, Świątynia Sybilli, Brama Rzymska, oraz Kaplica wzorowana na rzymskim Panteonie. Pomysłodawcą wszystkich budowli powstałych w tamtym czasie na terenie osady był architekt Chrystian Piotr Aigner. Po upadku powstania listopadowego w 1831 roku dobra puławskie zostały skonfiskowane przez rząd carski, a w 1845 roku Puławy przemianowano na Nową Aleksandrię. W 1862 roku w Puławach powstał Instytut Politechniczny i Rolniczo-Leśny, przemianowany w 1869 roku na Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa, który pod nazwą Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa istnieje do dziś. W ten sposób Puławy stały się ważnym ośrodkiem naukowym; tradycję tę wciąż kontynuują liczne instytucje naukowo-badawcze. W roku 1906 Nowa Aleksandria uzyskała prawa miejskie. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku nazwę miasta ponownie zmieniono z Nowej Aleksandrii na Puławy.

Panorama osiedla Niwa

W czasie I wojny światowej wojska rosyjskie wybudowały w Puławach drewniany most na Wiśle, który został zniszczony w 1939 roku i odbudowany w pierwszych latach po wojnie. W czasie II wojny światowej w 60 % zniszczona została zabudowa miasta. Wraz z decyzją o ulokowaniu w Puławach kombinatu chemii ciężkiej rozpoczął się okres intensywnego rozwoju gospodarczego miasta. Już w okresie międzywojennym Puławy stały się ważnym ośrodkiem naukowym (na bazie utworzonego przez władze carskie w 1869 roku Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego). Aktualnie miasto jest siedzibą wielu placówek naukowych o znaczeniu ogólnopolskim: Instytutu Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, filii Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa, Państwowego Instytutu Weterynaryjnego, Instytutu Nawozów Sztucznych, Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii. Gospodarczy charakter Puław wyznacza działalność Zakładów Azotowych „Puławy” S.A. – największego polskiego wytwórcy nawozów azotowych, melaminy i kaprolaktamu.
 

Ulica Piłsudskiego

W Puławach toczy się także bogate życie kulturalne. Obok wielu imprez lokalnych i regionalnych znalazły tu swoje miejsce cyklicznie odbywające się imprezy o ugruntowanej renomie, znane w kraju i za granicą, takie jak: Puławskie Spotkania Lalkarzy, Międzynarodowe Warsztaty Jazzowe, Międzynarodowe Warsztaty Muzyki Kameralnej czy Ogólnopolski Konkurs Tańców Polskich „O Pierścień Księżnej Izabeli”.

Zabytki

PAŁAC CZARTORYSKICH został wybudowany w latach 1671-76 według projektu Tylmana z Gameren, później wielokrotnie przebudowywany. Obecny klasycystyczny styl nadał mu Chrystian Piotr Aigner podczas przebudowy na przełomie XVIII i XIX wieku. Warto w nim zwiedzić pomieszczenia reprezentacyjne takie jak: sala kamienna (przetrwała od czasów Czartoryskich), sala gotycka, sala rycerska (dawna kaplica) oraz zabytkową klatkę schodową z II połowy XIX w. Wokół pałacu rozciąga się park, pierwotnie w stylu francuskim przebudowany zgodnie z zamysłem Izabeli księżnej Czartoryskiej na widokowy ogród w stylu angielskim.

DOM GOTYCKI – wybudowany według planów Christiana Piotra Aignera na fundamentach pawilonu ogrodowego. Jest to budowla o nieregularnym kształcie, z wkomponowanymi fragmentami architektonicznymi zamków, pałaców i kościołów polskich i zagranicznych. Dom Gotycki to również Dawne miejsce przechowywania zbiorów narodowych i kolekcji sztuki europejskiej – zładowało się tam ponad 1500 pozycji muzealnych, wśród których były takie eksponaty jak: „dama z łasiczką” Leonarda da Vinci, „Autoportret” Rafaela i „Miłosierny Samarytanin” Rembrandta.

ŚWIĄTYNIA SYBILLI – najważniejszy dla Puław obiekt historyczny, wzniesiony przez Christiana Piotra Aignera w latach 1798-1801 na wzór świątyni Westy w Tivoli koło Rzymu. Budynek w kształcie rotundy, otoczony korynckimi kolumnami, został przeznaczony przez księżnę Czartoryską na miejsce przechowywania pamiątek narodowych, gdzie gromadzono pamiątki związane z historią Polski, eksponaty rycerskie i militaria. Celem muzeum miało być pielęgnowanie wiedzy o dawnej świetności Rzeczpospolitej – świadczy o tym napis widniejący nad wejściem Przeszłość -Przyszłości. Rok 1801, w którym otwarto zbiory pamiątek narodowych, uważa się za datę powstania pierwszego polskiego muzeum.

PAŁAC MARYNKI został wzniesiony pod koniec XVIII w. przez Izabelę i Adama Kazimierza Czartoryskich dla ich córki - Marii z Czartoryskich Wirtemberskiej.
Pałac usytuowany jest w południowej części zespołu pałacowo-parkowego na brzegu łachy wiślanej. Zbudowany został wg projektu Ch. P. Aignera w stylu klasycystycznym z korynckim portykiem wgłębnym i attyką kryjącą dach. Na fryzie portyku znajduje się napis: "Iste terrarum mihi praeter omnes angulus ridet" (Ten zakątek najbardziej ze wszystkich się do mnie uśmiecha” – z Horacego). Dziś w pałacyku mieści się Oddział Pszczelnictwa Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa ze Skierniewic.
 

DOMEK GRECKI – jeden z ciekawszych zabytków architektury w zespole pałacowo-parkowym, wzniesiony w latach 1878-91, stanowił pierwotnie fronton nieistniejącej dziś pałacowej oranżerii. Domek jest usytuowany na terenie ogrodu górnego, na wschód od ulicy Głębokiej. Obecnie po dobudowaniu odpowiednich pomieszczeń, budynek jest siedzibą biblioteki miejskiej.
 

Źródło: http://www.um.pulawy.pl/eturystyka/6017.html