|
 |
SIEDLCE
|
 |
Historia Siedlec sięga ponad
455 lat. Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1448 r. Teren, na którym leżą
obecnie Siedlce, stanowił niegdyś najbardziej na północ wysuniętą część
małopolskiej ziemi łukowskiej i wraz z nią wchodził w skład województwa
sandomierskiego, a od 1474 r. do lubelskiego.
Ten stan przynależności terytorialnej zachował się do III rozbioru Polski. Tak
więc ta najbardziej na północ wysunięta część ziemi łukowskiej graniczyła od
zachodu wzdłuż rzeczki Muchawki z ziemią czerską i liwską. Od północy i wschodu
Liwiec stanowił granicę z Podlasiem.
Ten mało dostępny zakątek w widłach rzek Muchawki i Liwiec, położony był z dala
od głównych szlaków komunikacyjnych. W średniowieczu tak szlak "Podlaski",
prowadzący od Gdańska przez Łomżę, Węgrów, Drohiczyn do Łukowa i dalej do
Lublina, jak i "Warszawski" łączący Warszawę z Litwą i wiodący przez Stanisławów,
Liw, Węgrów, Sokołów, Wysokie, Drohiczyn i Brześć, omijały pierwotnie Siedlce od
północy.
W połowie XV w. doszło do powstania
drogi prowadzącej z Węgrowa przez Chodów, Siedlce i dalej biegnący do Łukowa w
rezultacie czego został zmieniony szlak "Podlaski". W końcu XVII w. coraz
większego znaczenia nabierała droga z Warszawy do Brześcia przez Siedlce. W
drugiej połowie XVIII w. była już traktem głównym, gdy tymczasem dawny trakt
"Warszawski" miał znaczenie drugorzędne.
Na ukształtowanie przestrzenne dzisiejszych Siedlec miały najważniejszy wpływ
cztery czynniki: powstanie wsi Siedlce, lokacja miasta na prawie magdeburskim w
1547 r. przez króla Zygmunta I Starego, założenie rezydencji magnackiej i
włączenie okolicznych wsi lub ich części w granice administracyjne miasta
(Piaski Zamiejskie, Piaski Starowiejskie, Roskosz, część majoratu Starawieś i
część majoratu Golice).
Układ przestrzenny wsi Siedlce ostatecznie ukształtował się w II połowie XV w.
dając podstawę do rozwoju większych jednostek osadniczych. W I połowie XVI w.
układ przestrzenny wsi składa się z dwóch niezależnych elementów: wsi starego
pochodzenia oraz wsi nowej założonej w 1503 r. przez Daniela Siedleckiego zwaną
"Nova Siedlcza", związanych ze sobą wybudowanym między nimi w 1530 r. pierwszym
kościołem. Miasto erygowano dokumentem lokacyjnym na prawie magdeburskim,
wydanym przez Zygmunta I Starego 15 stycznia 1547 r. Fakt ten był najważniejszym
czynnikiem rozwoju przestrzennego miasta. Spowodował bowiem przekształcenie
rozproszonego i niezbyt silnie powiązanego zespołu osadniczego w jednorodny
układ przestrzenny, rozpoczynając od jego centrum.
Rozplanowanie urbanistyczne nowopowstałego miasta, składało się z trzech części:
miasta,
zespołu dworskiego
i Starej Wsi.
Strukturę przestrzenną Siedlec z końca XVIII w. cechuje już przejrzystość,
regularność i jedność kompozycji architektonicznej, co wskazuje na planową
przebudowę miasta.
Przemiany te zachodziły w kilku
etapach, przy czym dwie wydają się być najważniejsze. Pierwsza wiąże się z
Kazimierzem Czartoryskim a druga z działalnością hetmanowej Aleksandry Ogińskiej.
Zakres prowadzonych przez nich prac przebudowawczych był ogromny i przyczynił
się do całkowitej zmiany urbanistycznego i architektonicznego układu Siedlec,
szczególnie za A. Ogińskiej.
Układ przestrzenny centrum miasta uporządkował jednak K. Czartoryski, przy
okazji pożaru, który strawił część miasta w 1692 r. Wytyczył nowy kształt rynku
oraz przyległych ulic. To uporządkowanie pozwoliło na dalszą planową rozbudowę
centrum i jego obrzeży w XVIII w. Wyjątkowe znaczenie A. Ogińskiej wynika przede
wszystkim z jej działalności inwestycyjnej w zespole pałacowym, polegającej na
jego gruntownemu przekształceniu. Obszar pałacowy został powiększony w kierunku
północnym o park i ogród sentymentalny.
Wiek XIX to okres dynamicznego rozwoju miasta. Złożyło się na to funkcjonowanie
miasta jako ośrodka administracyjnego. Siedlce były kolejno siedzibą władz
cyrkularnych - Kreisamt (1795-1809) w zaborze austriackim, stolicą departamentu
(1810-1815) w Księstwie Warszawskim, stolicą województwa podlaskiego (1815-1837)
i dwukrotnie siedzibą władz gubernialnych (1837-1844 i 1867-1912), powiatowych
(1844-1866 i 1913-1915) w zaborze rosyjskim oraz siedzibą władz powiatowych -
Kreisamt (1915-1918) w Generał-Gubernatorstwie Warszawskim podczas pierwszej
okupacji niemieckiej. Drugim ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój Siedlec
było położenie na skrzyżowaniu dróg. Znaczenie miasta wzrosło, dzięki
przeprowadzeniu przez nie traktu bitego Warszawsko-Brzeskiego (1818-1820) i
wybudowaniu linii kolejowych łączących Siedlce z Warszawą (1866), Brześciem
(1867), Małkinią (1887) i Czeremchą (1906).
Druga połowa XIX w. to okres dynamicznego wzrostu liczby mieszkańców. 50 % ogółu
mieszkańców Siedlec stanowili Żydzi, w których rękach koncentrował się handel i
rzemiosło. Znaczny odsetek stanowili Rosjanie - głównie urzędnicy carskiej
administracji. Do połowy XIX w. Siedlce rozwijały się zasadniczo w ramach układu
przestrzennego jaki wytworzył się do końca XVIII w., przy czym zwiększenie się
ludności spowodowało zagęszczenie zabudowy i jej przekształcenie z parterowej na
dwu- i trzykondygnacyjną. Gruntownej zmianie uległ układ przestrzenny zachodniej
części miasta za przyczyną traktu brzeskiego wytyczonego przez ul Różnieckiego
(obecnie J. Piłsudskiego), budowie więzienia oraz założeniu wałów fiskalnych
(miejskich) wokół miasta. Wprowadzenie wałów ograniczyło rozwój przestrzenny
Siedlec na około 50 lat. Zapoczątkowany po 1840 r. ruch budowlany przerwał pożar
miasta z 1854 r., który strawił około 45% zabudowy miejskiej.
W drugiej połowie XIX w. rozbudowa miasta została skierowana na południe w
związku z przeprowadzoną w latach 1866-1867 koleją i kolejnym pożaremw roku
1865, który pochłonął przeszło 100 domów w centrum. Spowodował on opracowanie
nowej regulacji planu miasta i połączenia dworca projektowanej kolei z miastem.
Nowa dzielnica połączona została ze śródmieściem ul. Alejową (obecnie J.
Kilińskiego), która harmonijnie łączyła obie części miasta.
Miasto Siedlce od nadania praw miejskich w 1547 r. do 1807 r. było własnością
prywatną początkowo rodu Gniewoszów Siedleckich, w pierwszej połowie XVII
stanowiło własność Olędzkich, a od drugiej połowy tegoż wieku do początku XIX w.
przeszło w posiadanie rodu Czartoryskich i spokrewnionego z nim rodu Ogińskich.
Po śmierci A. Ogińskiej w 1798 r. dobra siedleckie w drodze spadku przypadły
rodzinie Czartoryskich, którzy w 1807 r. wymienili je z rządem austriackim na
dobra państwowe na LubelszczyĽnie. Od tej pory miasto przestało być własnością
prywatną.
Na przełomie XIX i XX w. miasto rozszerzyło swe granice przede wszystkim w
kierunku zachodnim. Było to związane z dynamicznym rozwojem urbanistycznym i
gospodarczym grodu. Szybki rozwój przedmieść ułatwiał starania władz miejskich o
przyłączenie ich do granic administracyjnych.
 W
1907 r. powiększono znacznie obszar miasta o przedmieścia: Stara Wieś prywatna,
poduchowna, kolonia Aleksandrówek, majorat Stara Wieś i dwór Napoleona
Jasińskiego.
W przeddzień wybuchu I wojny światowej Siedlce liczyły ponad 30.000 mieszkańców.
Rozwój miasta przerwał wybuch I wojny światowej.
Siedlce w latach II Rzeczypospolitej były miastem powiatowym w województwie
lubelskim oraz siedzibą władz powiatowych i miejskich. Miasto, położone w
północnej części województwa lubelskiego, przy ważnych szlakach komunikacyjnych
z zachodu na wschód i z północy na południe, miało dobre połączenie z Warszawą,
Brześciem, Białymstokiem, Sokołowem Podlaskim, Węgrowem, Łukowem, Lublinem, i
Garwolinem.
W latach międzywojennych Siedlce stały się ważnym węzłem komunikacyjnym,
administracyjnym, handlowym, rzemieślniczym, kulturalnym, a zarazem największym
rynkiem pracy na Podlasiu. Miasto było również ważnym ośrodkiem oświatowym z
dobrze rozwiniętym publicznym szkolnictwem średnim ogólnokształcącym i
zawodowym. Tutaj ogniskowało się życie społeczno-polityczne regionu, tu mieściły
się regionalne kierownictwa partii politycznych i stowarzyszeń społecznych,
redakcje prasy podlaskiej, związków zawodowych tak polskich jak i żydowskich.
Miasto w owym okresie było ważnym centrum kultury żydowskiej. Siedlce nie były
miastem przemysłowym, ale za to miały rozwinięte małowarsztatowe rzemiosło
(krawiectwo i szewstwo). Przemysł siedlecki ograniczał się do kilku drobnych
fabryczek. Dużo prężniej rozwijał się handel. Miasto w omawianym okresie stało
się ważnym punktem wymiany towarowej w regionie.
W okresie międzywojennym miasto rozbudowuje się przede wszystkim w kierunku
północnym, gdzie wykształca się dzielnica mieszkaniowa o zabudowie
jednorodzinnej zwana "Nowe Siedlce". Mniej intensywniej rozbudowywały się
Siedlce w innych kierunkach. We wschodniej części powstała dzielnica Robotnicza
z ulicami Kazimierzowską, Ogińskich, Królowej Jadwigi, Topolową, Lipową,
Staszica i innymi. Na zachodnich krańcach miasta w dolinie rzeki Muchawki,
między szosą warszawską a terenem zwanym "Gęsim Borkiem", powstała w 1927 r.,
obok huty szkła, kolonia robotnicza im. Bolesława Limanowskiego. W 1931 r.
obszar miasta powiększono o Starą Wieś. Tuż przed wybuchem II wojny światowej
Siedlce liczyły 41.294 mieszkańców, z czego 37% stanowili Żydzi.
II wojna światowa spowodowała prawie 50%-owe zniszczenie miasta. Najbardziej
ucierpiało centrum, zwłaszcza w rejonie dworca kolejowego, w gruzach legł Ratusz
Miejski "Jacek", poważnie uszkodzony został pałac Ogińskich. Liczba mieszkańców
w lipcu 1944 r. spadła do 27.584 osób.
Po wojnie Siedlce były miastem powiatowym w województwie lubelskim a następnie
warszawskim. W 1975 r. zostały stolicą nowoutworzonego województwa siedleckiego,
co zbiegło się z powstaniem dużych zakładów przemysłu ciężkiego,
elektromaszynowego, dziewiarskiego i przetwórstwa owocowo-warzywnego. Miasto
rozwinęło się nie tylko gospodarczo, ale także rozbudowało infrastrukturę
mieszkaniową i kulturalno-oświatową.
W 1969r. powstała Wyższa Szkoła Nauczycielska, obecnie Akademia Podlaska.
W 1999r. rozpoczęła działalność Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania.
Obecnie od 1999r. Siedlce są miastem na prawach powiatu w województwie
mazowieckim.
Źródło
http://www.siedlce.pl/miasto/wit_historia.php
|
