|
 |
RACIBÓRZ
|
|
Gród
raciborski, broniący przeprawy przez
Odrę na drodze handlowej prowadzący
przez Bramę Morawską do Polski,
istniał już w IX w. Leżał na
skrzyżowaniu szlaków z Czech i Moraw
do Krakowa, na Ruś i na Śląsk.
Według staropolskich przekazów
Racibórz był stolicą Kwadów.
Wzmiankowany jest w Kronice Galla
Anonima, gdzie znajduje się
informacja o zdobyciu w 1108 r.
grodu Racibórz przez rycerzy
Bolesława Krzywoustego. w
późniejszych przekazach Racibórz
występuje jako gród kasztelański, a
od 1172 r. jako stolica księstwa z
Mieszkiem I Plątonogim na tronie.
Racibórz wyrósł na silny gród
warowny - dwukrotnie w 1241 roku był
w stanie stawić czoła nawałnicy
tatarskiej, której uległ nawet
Kraków. W 1299 r. wolą księcia
Przemysława władze w Raciborzu
przejęła rada miejska. XIII wiek był
czasem prężnego rozwoju i
kulturowego oddziaływania na inne
ziemie polskie.
W książęcej mennicy bito pierwszą
monetę z polskim napisem "Milost", a
w klasztorze dominikanów Wincenty z
Kielczy, autor hymnu o Św.
Stanisławie "Gaude Mater Polonia",
zapisał w kronice pierwsze polskie
zdanie - "Gorze szą nam stało".
Nazwa miasta pochodzi od
słowiańskiego imienia Racibor. Forma
zgermanizowana brzmiała "Ratibor".
Dogodne położenie wpływało na szybki
rozwój miasta. Powstały wielkie
składy soli. Odbywały się największe
na Śląsku targi zboża. Rozwinięte
było rzemiosło, zwłaszcza tkactwo i
sukiennictwo.
|
Zamek Piastowski i Kaplica Św. Tomasza
Kantuaryjskiego
|
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny |
Klasztorny kościół Dominikanek pw. Św. Ducha |
W
pierwszej połowie XIV w. było to
najludniejsze miasto na południowym
Śląsku. We władaniu Piastów utrzymał
się Racibórz do 1336r. Miasto
przejęli wtedy opawscy Przemyślidzi.
W czasach panowania Przemyślidów ,
jak podaje historyk mgr Norbert
Mika, Racibórz zdołał wykupić za
znaczną sumę pieniędzy dziedziczne
wójtostwo w mieście. Transakcji
dokonano przed 1413 r. używając jako
środka płatniczego halerzy
raciborskich - dwustronnie bitej
srebrnej monety. W tym czasie
rozszerzono również kompetencje rady
miejskiej, która zyskała m.in. prawo
wyboru burmistrza, sprawującego
władzę wykonawczą w mieście.
Po bezpotomnej śmierci Walentego
Przemyślidy w 1521 roku, władzę nad
księstwem raciborskim przejął Jan II
Dobry z górnośląskiej linii Piastów,
książę opolski. Wydając w 1531 r.
tzw. przywilej Hanuszowy, władca ten
wyznaczył Racibórz, obok Opola
miejscem obrad sejmiku krajowego
oraz składania hołdu królowi Czech.
Następnie w 1551r. wraz z Koroną
Czeską Racibórz przeszedł we
władanie Habsburgów. Podczas wojny
trzydziestoletniej w XVII wieku
Racibórz był kilkakrotnie niszczony.
W 1683 roku mieszczanie zgotowali
gorące powitanie królowi Janowi III
Sobieskiemu ciągnącemu z wiedeńską
odsieczą.
|
Baszta miejska, tzw. więzienna XVI w., ul. Basztowa. |
Kolumna Matki Bożej
autorstwa J. M. Österreicha |
Figura Św. Jana Nepomucena
- 1733 r. autorstwa J. M. Österreicha
|
Po
wojnie prusko-austriackiej o Śląsk,
Racibórz został w połowie XVIII
wieku wcielony do Królestwa
Pruskiego. Nastąpił wtedy rozwój
gospodarczy miasta, szczególnie
szybki po wybudowaniu w 1846 roku
linii kolejowej, która dwa lata
później połączyła Berlin przez
Racibórz z Wiedniem. Kopano rudy,
przetapiano je w hutach. Istniała
wytwórnia fajansu. Później rozwinął
się przemysł metalowy. W pierwszym
dziesięcioleciu XX wieku liczba
mieszkańców wzrosła do 39 tysięcy.
W drugiej połowie IX i w XX wieku
miasto było ośrodkiem polskości.
Działało m.in. Towarzystwo
Polsko-Górnośląskie (1886-1939),
polska księgarnia, Dom Polski "Strzecha",
wychodziły polskie czasopisma, w tym
"Nowiny Raciborskie" (1889-1921).
Mieszkańcy brali udział w trzech
powstaniach śląskich. Wyniki
plebiscytu w 1921 roku zadecydowały,
że Racibórz został w państwie
niemieckim. Granica między Polską, a
Niemcami biegła nie opodal miasta.
Jednakże nadal działały polskie
organizacje i stowarzyszenia
kulturalne, społeczne i gospodarcze.
Aktywni byli działacze Związku
Polaków w Niemczech, spółdzielnia
"Rolnik" i "Ogrodnik", Bank Ludowy.
Nadal kwitło życie w ośrodku kultury
"Strzecha".
Ludność polska zamieszkiwała przede
wszystkim okoliczne wsie. W samym
mieście dominowali Niemcy. Stosunki
miedzy obu nacjami układały się w
miarę harmonijnie do czasów
Kulturkampfu, tj. do lat 80 XIX
wieku. O sile polskiego żywiołu
świadczy m.in. fakt, iż władze
pruskie publikowały zarządzenia w
języku polskim, a urzędnicy musieli
władać tym językiem.
Zmiany polityczne i gospodarcze w
Europie po i wojnie światowej,
odrodzenie się państwa polskiego i
powstanie państwa czechosłowackiego,
spowodowały upadek znaczenie
Raciborza jako miasta leżącego na
ważnym szlaku komunikacyjnym i
ośrodka przemysłowego. Powstałe
granice państwowe pozrywały
dotychczasowe więzi gospodarcze,
łączące cały region.
|
Zajazd - II poł.
XVIII w., brak wyraźnych cech stylowych |
Kościół Najświętszego Serca
Pana Jezusa |
Rynek w Raciborzu |
Mieszkańcy Raciborza nie byli
zwolennikami faszyzmu, o czym
świadczą raporty hitlerowskiej
policji politycznej. Ofiarami
represji padli zarówno polscy, jak i
niemieccy mieszkańcy ziemi
raciborskiej. Zdaniem amerykańskich
uczonych - podaje dr Ryszard Kincel
- postawa antyfaszystów z Raciborza
zapobiegła powstaniu niemieckiej
bomby atomowej i to już w 1942 roku.
Fałszowali oni bowiem skład
chemiczny bloków moderatowych z
grafitu, wytwarzanych w Plania Werke
(obecnie Zakłady Elektrod
Węglowych).
W czasie okupacji hitlerowskiej w
Raciborzu pracowało osiem oddziałów
roboczych jeńców brytyjskich,
francuskich, radzieckich i włoskich.
Istniało ciężkie więzienie i obóz
dla wysiedlonych Polaków, a także 3
obozy pracy. Na początku 1945 roku
przez miasto przeszły kolumny
więźniów, ewakuowanych z obozów
koncentracyjnych przed zbliżającym
się frontem. Zdobyty po ciężkich
walkach przez wojska radzieckie 31
marca 1945 roku Racibórz legł w
gruzach. Ocenia się, że około 80
proc. domów mieszkalnych, gmachów
użyteczności publicznej, zakładów
przemysłowych było zniszczonych. w
pierwszych dwóch miesiącach do
miasta powróciło zaledwie 3 tysiące
mieszkańców. Później przybyło ich
więcej, osiedlali się repatrianci z
innych regionów Polski. w pierwszym
powojennym dziesięcioleciu miasto
zostało odbudowane, a w latach
następnych - rozbudowane.
Uruchomiono stare zakłady
przemysłowe. W latach 50-tych
wzniesiono Fabrykę Kotłów "Rafako".
Zaczęły powstawać osiedla
mieszkaniowe wraz z infrastrukturą
społeczną i kulturalną. Miasto
rozrastało się. w 1975 roku do
Raciborza włączono sąsiednie wsie:
Markowice, Sudół, Miedonię i Brzezie.
W dniu 8 lipca 1997 roku Racibórz
nawiedziła największa od stuleci
powódź. Teren miasta został zalany w
60 %. Woda osiągnęła poziom 1046 cm,
przekraczając stan alarmowy o 4,5 m.
Straty materialne, które ponieśli
mieszkańcy miasta jaki i
przedsiębiorstwa były ogromne. Dnia
21 czerwca 2001 roku Racibórz jako
pierwsze miasto w Polsce i Europie
otrzymało certyfikat ISO 14001
wprowadzając tym samym w gminie
System Zarządzania Środowiskowego.
Racibórz ma powierzchnię 75 km 2,
liczy 63 tysiące mieszkańców.
"Wspólne raciborsko - opawskie
dziedzictwo. Podręcznik do edukacji
regionalnej" Norbert Mika, Sarka
Belastova.
|
