Dzieje

Założycielem Ciechanowa był legendarny Ciechan, który w prasłowiańskich czasach szukał dogodnego miejsca na założenie rodziny. Trafił na dobrze usytuowany wzgórek wśród rozległych, pełnych grubego zwierza borów, otoczony z trzech stron rozlewiskami rzeki i urodzajnymi glebami. Zbudował na nim szałas i spłodził ze swoją żoną Dobrogniewą dziesięciu synów, z którymi, gdy dorośli, wzniósł drewniany, obszerny gród.

Przeprowadzone badania archeologiczne na ciechanowskim grodzisku dowiodły, że już w VII w. istniało tu bogate życie. Pierwsza pisana wzmianka o Ciechanowie pochodzi z 1065r. Był to dokument wystawiony przez Bolesława Śmiałego dla Benedyktynów mogileńskich, mocą którego mogli stąd pobierać daniny i opłaty. Można przypuszczać, że było to osiedle dobrze już rozwinięte i zagospodarowane, skoro zakonnikom z odległego Mogilna opłacało się ściągać stąd ówczesne podatki.

Rozwojowi osiedla sprzyjały warunki topograficzne. Przebiegał bowiem tędy znany od zamierzchłych czasów szlak bursztynowy, wiodący z północy na południe. Krzyżował się on ze szlakiem handlowym, biegnącym z zachodu na wschód Europy. Te uwarunkowania i pracowitość mieszkańców spowodowały, że Ciechanów wysunął się na czoło północno-mazowieckich grodów i przejął rolę centrum administracyjnego i obronnego regionu. Pełnemu rozwojowi osady przeszkadzały zakusy sąsiadów z północy i ich łupieskie najazdy. Od 1180r. napadali na Ciechanów Pomorzanie, Prusowie i Jadźwingowie. W 1337r. straszliwego spustoszenia dokonali Litwini pod wodzą księcia Olgierda.

Spłonął wówczas „Wysoki Gród” i domostwa znajdujące się na podgrodziu wokół „Zielonego rynku” (obecnie Pl. Kościuszki). Mimo tych tragedii gród stał się stolicą kasztelana, a nawet na pewien czas księstwem. W drugiej połowie XIV w. najazdy plemion z północy ustały i zaczął się złoty okres w dziejach Ciechanowa. Ks. Siemowit III nadał Ciechanowowi prawa miejskie, co podtrzymał jego syn Janusz I. Miasto zostało przeniesione w pobliże nowo pobudowanego zamku i zostało skoncentrowane wokół wówczas utworzonego drugiego rynku. Gospodarka miasta rozwijała się, wzrósł popyt na płody rolne, kwitło rzemiosło, a dobrobyt mieszkańców podwoił się.

Po bezpotomnej śmierci ostatnich książąt mazowieckich, w 1526r. Ciechanów, liczący 5 tysięcy mieszkańców, został wraz z Mazowszem włączony do Korony. Dzięki szkole Augustianów i częstej obecności dworu, w mieście podniósł się poziom oświaty i kultury. Najazdy szwedzkie w 1657 i 1708r. spowodowały upadek miasta. Liczba ludności znacznie się zmniejszyła. Na skutek licznych pożarów i przywleczonej dżumy miasto wyniszczało i wyludniało. Po drugim rozbiorze decyzją Sejmu Grodzkiego Ciechanów na krótko stał się stolicą województwa. Pożary i epidemie gnębiły miasto jeszcze do lat 80-tych XIX w. Dopiero w drugiej połowie stulecia zaczął się dla Ciechanowa okres względnego rozwoju. Pobudowana kolej nadwiślańska sprzyjała rozkwitnięciu drobnego przemysłu. W 1864r. powstał browar, ok. 1870r. cegielnia, w 1882r. cukrownia, a w 1901r. młyn parowy. Sukcesywnie przybywało ludności. Znów rozwijała się oświata i kultura. W 1882r. powstała Ochotnicza Straż Pożarna, w 1906r. oddział Towarzystwa Kultury Polskiej, w 1921r. średnia szkoła ogólnokształcąca.

Życie miasta znacznie się ożywiło. Potem nadszedł kolejny kataklizm spowodowany I wojną światową. W okresie międzywojennym nastał kryzys ekonomiczny. Mimo to Ciechanów stawał się coraz prężniejszym ośrodkiem kulturalnym. Powstawały liczne organizacje zawodowe, społeczne, ukazywały się regionalne czasopisma. 26 października 1939r. dekretem Hitlera Ciechanów z sąsiednimi ośmioma powiatami został włączony do Rzeszy i po raz drugi w swojej historii stał się stolicą wojewódzką.


W wyniku terroru około 40% mieszkańców zginęło w obozach, katowniach i na przymusowych robotach. W celu zorganizowania samoobrony i ochrony żywej substancji narodu powołany został ruch oporu. 17 stycznia 1945r. Ciechanów został wyzwolony. Wojna skończyła się z ogromnymi stratami ludzkimi i materialnymi. Wszystkie zakłady produkcyjne były zdewastowane. Mieszkańcy przywrócili swojemu miastu nie tylko stan poprzedni, ale doprowadzili go do rozkwitu. W latach 1975-1998 Ciechanów po raz trzeci osiągnął status wojewódzki.

Kalendarium

Ok. 3000 lat p.n.e.
Pierwsze ślady pobytu człowieka na terenach dzisiejszego Ciechanowa. Świadczą o tym znaleziska ceramiki i narzędzi kamiennych w pobliżu Farskiej Góry.

VII wiek
Najstarsze osadnictwo na Farskiej Górze; badania archeologiczne potwierdzają nieprzerwany ciąg osadniczy.

VII-X wiek
Powstanie i rozwój ciechanowskiego „państwa plemiennego”, którego obszar wydzielały od zachodu lasy okolic Żuromina, od północy pogranicze Prus, od wschodu Puszcza Kurpiowska, od południa lasy w widłach Wisły, Wkry i Narwi. Jego centrum mieściło się w Ciechanowie.

2 połowa X wieku
Mieszko I włącza Mazowsze Północne wraz z Ciechanowem w skład państwa polskiego.

1034-1047
Samodzielne rządy na Mazowszu sprawuje Masław mający w Ciechanowie jedną ze swoich siedzib.

1047
Kazimierz I Odnowiciel odzyskuje Mazowsze. Prawdopodobnie w rejonie Ciechanowa ma miejsce bitwa z Pomorzanami wspomagającymi Masława.

1065
Nadanie Bolesława dla zakonu benedyktynów z wielkopolskiego Mogilna zawiera pierwszą pisemną informację o Ciechanowie jako dużym już wówczas ośrodku administracyjno-gospodarczym.

1180
Najazd Pomorzan pustoszy Ciechanów i najbliższe okolice.

1222
Najazd Pomorzan i Prusów niszczy Mazowsze Północne aż po Płock.

1 połowa XIII wieku
Utworzenie kasztelani ciechanowskiej.

1244
Prusowie niszczą Mazowsze po sam Ciechanów, gdzie ponoszą klęskę w walce z rycerstwem.

1246
Ponowny najazd Prusów.

1260
Litwini pod wodzą Mendoga niszczą Mazowsze Północne łącznie z Ciechanowem i Płockiem.

1262
Najazd Litwinów i Jaćwingów, śmierć księcia Ziemowita I.

1267
Najazd Litwinów, Prusów i Jaćwingów.

1337
Litwini pod wodzą Olgierda niszczą ostatecznie stary gród, miasto i kościoły.

1 połowa XIV wieku
Nadanie prawa chełmińskiego. Ciechanów uzyskuje prawa miejskie. Wedle przypuszczeń rynkiem był wówczas obecny Pl. Kościuszki.

1349
Ciechanów awansuje do godności osobnego księstwa. Kazimierz I (1329-1355) - syn Trojdena I - jako pierwszy Piast używa tytułu księcia ciechanowskiego. Księstwo istnieć będzie do momentu wygaśnięcia dynastii Piastów Mazowieckich w 1526 r.

Połowa XIV wieku
Powstaje ziemia ciechanowska, jako jednostka podziału administracyjnego, sądowego i politycznego. Składa się z trzech powiatów: ciechanowskiego, przasnyskiego i czerwińskiego (zwanego później sochocińskim). Jednostka ta o powierzchni 2970,1 km2 utrzyma się do 1795 r. Prawdopodobnie w rejonie obecnego mostu 3 Maja zostaje wybudowany młyn wodny. W tym okresie przystąpiono do budowy zamku.

Ok. 1355
Książę Ziemowit III rozpoczyna budowę nowego zamku murowanego w Ciechanowie. Budowlę kontynuował jego następca książę Janusz I.

1384-1399
W wyniku przejęcia przez zakon krzyżacki ziemi zakrzewieńskiej w drodze zastawu, Ciechanów staje się miastem granicznym (linia granicy biegła wzdłuż rzeki Łydyni). Następuje bardzo trudny okres w dziejach miasta.

1400
Książę Janusz I przenosi miasto w pobliże zamku i nadaje mu prawo chełmińskie, rozszerzając dotychczasowe przywileje.

1409
Wojna z zakonem krzyżackim. Mazowsze opowiada się po stronie Polski. Krzyżacy palą Ciechanów.

1411
Po raz pierwszy wymieniony jest w źródłach Śmiecin.

1429
Odnotowano istnienie drugiego młyna wodnego, przypuszczalnie w pobliżu obecnego mostu przy ul. 17 Stycznia. Spiętrzenie wody spowodowało zalanie zamku i konieczność jego podwyższenia.

1441
Pierwsza wzmianka o Gostkowie.

1465
Rycerstwo i szlachta mazowiecka ponoszą klęskę w bitwie z Krzyżakami, która według Jana Długosza rozegrała się pod Ciechanowem.

1466
Dzięki otwarciu drogi do morza, w wyniku pokoju toruńskiego zawartego między Polską a Krzyżakami, mieszczanie ciechanowscy bogacą się na handlu zbożem.

1476
Wielki pożar niszczy miasto i zamek.

1488
W Ciechanowie mieszkają co najmniej trzy rodziny żydowskie.

1494
Książę Janusz II przekazuje władzę i skarbiec książęcy na zamku w Ciechanowie w ręce starszego brata - Konrada III Rudego.

1526
Wygaśnięcie dynastii Piastów mazowieckich. Wcielenie Księstwa Ciechanowskiego wraz z całym Mazowszem do Korony.

1538
Król Zygmunt Stary potwierdza przywileje księcia Janusza I z 1400 r. W tym samym czasie ma miejsce pożar miasta.

1547
Po śmierci Zygmunta Starego królowa Bona otrzymuje zamek w Ciechanowie. Pod jej opieką miasto rozwija się gospodarczo, następuje też rozkwit kultury i sztuki.

1564
Po okresie pro miejskiej polityki Bony liczba ludności wzrosła do około 4,5 tysiąca, a liczba domów do 404. Były już ponoć 4 kościoły, klasztor i 2 mniejsze świątynie.

1565
W Ciechanowie odbywają się wielkie targi.

1576
Król Stefan Batory potwierdza przywileje miasta.

XVI/VVII wiek
Ciechanów osiąga szczyt świetności. Ludność miasta przekracza 5 tysięcy.

1602
W mieście szaleje zaraza. Podobne klęski będą miały miejsce w latach: 1616, 1624, 1625, 1631,1648, 1650, 1653 oraz 1660/1661.

1622
Wielki pożar niszczy znaczną część miasta.

1628
Król Zygmunt III Waza potwierdza wszystkie przywileje miasta.

1631
Wielka zaraza doprowadza do zahamowania rozwoju miasta.

1657
Wojska szwedzkie Karola X Gustawa niszczą miasto i zamek, łupiąc i wywożąc najcenniejsze przedmioty i księgozbiór zakonu augustianów. Rozmiary nieszczęść dopełnia pożar miasta, po którym pozostały zaledwie 53 domy i ok. 400 mieszkańców.

1708
Ciechanów niszczą wojska szwedzkie Karola XII. Ponoć miasto zostało całkowicie wyludnione. Sytuację ratuje napływ Żydów.

1716
Szalejąca epidemia cholery całkowicie wyludnia miasto.

1717
Istnieje synagoga.

1725
Pożar – zasięg nieznany.

1726
Król August II Mocny potwierdza przywileje dla Ciechanowa.

1760
Dotychczasowe przywileje potwierdza August III Sas.

1775
W Ciechanowie mieszkało 195 Żydów.

1787
Król Stanisław August Poniatowski potwierdza przywileje mieszczan ciechanowskich.

1789
Delegaci Ciechanowa – Kazimierz Osiński i Maciej Wesołowski – biorą udział w „Czarnej Procesji” i 27 XI w Ratuszu Warszawskim podpisują „Akt Zbratania Miast”. Kościoły św. Małgorzaty, św. Ducha i św. Piotra popadłszy w ruinę zostają rozebrane.

1793
Drugi rozbiór Polski. Sejm Grodzieński podejmuje decyzję o reformie administracyjnej kraju, w wyniku której utworzono województwo ciechanowskie o obszarze 10 000 km2.

1793-1797
Funkcjonuje urząd Prezydenta Miasta Ciechanowa. Prezydentem jest Walenty Świerczewski.

1794
Wojska pruskie wkraczają do Ciechanowa, rozpoczyna się blisko 13-letnia okupacja.

1795
Miasto zostaje włączone do powiatu przasnyskiego.

26 XII 1806
IV Korpus Wielkiej Armii Cesarza Francuzów wyzwala Ciechanów.

1808
Zanotowano 1359 mieszkańców.

1811
Przekazanie domeny opinogórskiej przez Napoleona I Bonapartego w ręce Wincentego Krasińskiego, roszczącego sobie na tej podstawie prawa również do Ciechanowa, rozpoczyna trwającą do polowy XIX w. walkę miasta o prawo do samostanowienia. W tym roku nastąpiła nieudana próba zorganizowania getta żydowskiego.

1831
W rejonie Ciechanowa trwają walki partyzanckie.

1837
Epidemia cholery dziesiątkuje mieszkańców miasta.

1838
Ciechanów liczy 2932 mieszkańców (w tym 1844 Żydów).

1843-1844
Wzniesiony zostaje neogotycki ratusz według projektu Henryka Marconiego.

Około 1850
Założenie obecnego cmentarza grzebalnego przy ul. Płońskiej.

1860
W spisie ludności odnotowano 3537 mieszkańców (w tym 2394 Żydów).

1863
Walki oddziałów partyzanckich w rejonie Ciechanowa.

1864
Uruchomienie browaru parowego, będącego pierwszym większym zakładem przemysłowym.

1865
Miasto liczy 4650 mieszkańców (w tym 3126 Żydów).

1867
Ciechanów staje się siedzibą samodzielnego powiatu.

1872
Ciechanów liczy 5404 mieszkańców, przekraczając stan liczebny z okresu świetności w XVI wieku.

1877
Uruchomienie kolei nadwiślańskiej, łączącej Warszawę z Gdańskiem. Ciechanów staje się największą na Mazowszu stacją załadunkową zboża.

1880
Zanotowano 5469 mieszkańców; w tym roku rozpoczęto brukowanie wszystkich ulic oraz budowę hotelu „Polonia”.

1882
Uruchomienie cukrowni, największego zakładu przemysłowego w mieście.

1888
Regulacja Łydyni przy cukrowni. Założenie stawów rybnych. Urządzenie Farskiej Góry i grodziska jako parku.

1893
Liczba mieszkańców Ciechanowa osiąga 8047.

1897
Po kolejnej epidemii cholery liczba mieszkańców spada do 7627 (w tym 4223 Żydów).

1899
Założenie Banku Mieszczańsko-Rolniczego.

1903
Powstaje tajne koło „Victoria” prowadzące nauczanie w języku polskim. Maria Zakrzewska otwiera pierwsza czytelnię publiczną.

1905-1907
Wrzenie rewolucyjne. Strajki szkolne, walka o język polski, manifestacje patriotyczne, wystąpienia i strajki chłopskie. Początki działalności PPS i SDKPiL.

1907
Powstaje Ciechanowskie Towarzystwo Kultury Polskiej, z którym współpracę podjęli L. Krzywicki i Aleksander Świętochowski. Otwarcie Domu Ludowego oraz nowego budynku Spółdzielni Spożywców „Łydynia” (działającej od 1905 r.).

1909
Ciechanów liczył 8776 mieszkańców. Mniej więcej w tym czasie spłonął młyn wodny przy obecnym moście 3 Maja. Nie został odbudowany.

1912
W mieście założono pierwszą szkołę średnią.

1914
Wybuch I wojny światowej. Walki o Ciechanów trwają od 10 września 1914 r. do 16 lipca 1915 r. Rezultatem działań wojennych były ogromne zniszczenia i epidemia cholery.

1915
Na grodzisku przy klasztorze Niemcy założyli cmentarze wojenne, które istniały do 1928 r.

1921
Ukazuje się pierwsze czasopismo „Iskra” wydawane przez Stowarzyszenie Pomocy Koleżeńskiej, działające przy Gimnazjum Męskim w Ciechanowie. Miasto liczy 11 977 mieszkańców.

1923
Uruchomiono kolejkę wąskotorową do Gruduska.

1925
Powstaje nowa elektrownia.

1927
Zawiązana zostaje spółka wodna do regulacji rzeki Łydyni.

1930-1932
Ukazuje się „Kronika Ciechanowska” – czasopismo regionalne.

1936
Rok wielkich strajków i manifestacji robotniczych.

1939
Wybuch II wojny światowej. Od 4 IX miasto jest okupowane. Okupacja trwa 1960 dni. 26 X wchodzi w życie dekret Hitlera o utworzeniu Rejencji Ciechanowskiej, obejmującej powiat ciechanowski, działdowki, makowski, mławski, płocki, pułtuski, płoński, ostrołęcki i sierpecki.

1939-1945
Niszczenie pomników kultury narodowej i polskich pamiątek historycznych. Szerzy się terror. Mają miejsce łapanki, aresztowania i egzekucje, ludzi wysyła się do obozów zagłady. Działalność konspiracyjna prowadzona jest na wszystkich frontach walki.

1945
16 I odbywają się masowe egzekucje więźniów. 17 I Ciechanów zostaje wyzwolony przez wojska radzieckie.

1946
Ciechanów liczył 11 831 mieszkańców. Budynki dawnego osiedla niemieckiego (tzw. Bloki) zostały zasiedlone.

1950
Początek budowy chłodni, która wraz z budynkiem mieszkalnym, dała początek dzielnicy przemysłowej.

1975
Ciechanów staje się stolicą województwa. W konsekwencji znacznie zwiększa się ruch budowlany.

1976
Budowa osiedla "Aleksandrówka".

1985
Oddanie do użytku Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego.

1997
Oddanie do użytku Krytej Pływalni.

1999
W wyniku reformy administracyjnej Ciechanów przestaje być miastem wojewódzkim.


Literatura uzupełniająca
Borkowski Alfred, Leżeński Cezary, Klechdy ciechanowskie, Warszawa 1980.
Ciechanów w okresie władzy ludowej, Ciechanów 1970.
ks. Grzybowski Michał, Ciechanów. Szkic z dziejów parafii, Płock 1988.
Kociszewski Aleksander, 1200 lat Ciechanowa, Ciechanów 1981.
Kociszewski Aleksander, Od „castrum” do „oppidum”, Ciechanów 1991.
Lewandowski Edward, Ciechanowianie. Szkice biograficzne, Ciechanów 2001.
Lewandowski Edward, Ciechanowianie. Szkice biograficzne, część II, Ciechanów 2002.
Mazowsze ciechanowskie – moja „mała ojczyzna”. Szkice z dziejów regionu, tom I i II, Ciechanów 1996-1997.
Millenium Ciechanowa. Materiały z sesji naukowo-popularnej w dniach 11 i 12 grudnia 1965 r., Ciechanów 1969.
Pazura Stanisław, Dzieje Ciechanowa i ziemi ciechanowskiej, Ciechanów 1976.
Piotrowicz Dariusz, Ciechanów w latach Drugiej Rzeczpospolitej, Ciechanów 1998.
Zapiski ciechanowskie, tom I-X, Ciechanów 1973-2000.

 Źródło: http://www.um.ciechanow.pl/index.php?po=historia&n=miasto